Tại sao Việt Nam lo lắng về dự án kênh đào Mekong của Campuchia?

Người dịch: Phương Thảo

Kênh đào Funan Techo được đề xuất thiết lập để kết nối bờ biển của đất nước với sông Mekong thông qua một hệ thống cửa khóa.

Picture: Ảnh chụp từ trên không của Đảo Tơ lụa, một hòn đảo trên sông Mekong phía bắc Phnom Penh, Campuchia

Ngày 11/12, Thủ tướng Campuchia Hun Manet đã gặp người đồng cấp Việt Nam Phạm Minh Chính trong chuyến thăm chính thức thủ đô Hà Nội. Trong chuyến thăm hai ngày, hai bên đã tham gia thảo luận về các vấn đề như quốc phòng, biên giới, thương mại và giáo dục. Họ cũng đã ký thỏa thuận hợp tác trong các lĩnh vực khoa học và thương mại.

Trong cuộc hội đàm với Manet, Thủ tướng Phạm Minh Chính bày tỏ quan ngại về dự án kênh đào Funan Techo của Campuchia. Ông lo ngại rằng dự án sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường và hệ thống nước của sông Mekong, đặc biệt là dòng nước hạ lưu từ Campuchia sang Việt Nam. Đáp lại, Hun Manet trấn an ông rằng các nghiên cứu sơ bộ về dự án chỉ ra rằng các tác động môi trường đối với Việt Nam sẽ được giảm tối thiểu.

Dự án Funan Techo, ước tính trị giá khoảng 1,7 tỷ USD, là một kênh đào nhân tạo sẽ kết nối các cảng biển của Campuchia ở phía tây nam với sông Mekong. Kênh đào dài 180 km sẽ kết nối tỉnh ven biển Kep với kênh đào Takeo hiện có của sông Mekong thông qua một hệ thống cửa khóa. Điều này về cơ bản sẽ tạo ra một tuyến đường thủy nối thủ đô Phnom Penh với bờ biển và quan trọng hơn là cảng nước sâu duy nhất của đất nước tại Sihanoukville. Dự án lớn này là một trong những dự án cơ sở hạ tầng ưu tiên được chính phủ Hun Manet ban hành kể từ khi nhậm chức vào tháng 8. Một nghiên cứu khả thi cho dự án hiện đã được hoàn thành và chính phủ Campuchia ước tính rằng sẽ mất bốn năm để hoàn thành. Nếu thành công sẽ giảm chi phí vận chuyển hàng hóa từ cảng nước sâu về thủ đô và ngược lại.

Những lo ngại của Thủ tướng Phạm Minh Chính đã bị nhiều nhà phê bình và nhân vật chính trị Campuchia nhìn nhận một cách tiêu cực, họ cho rằng mối quan tâm của ông là không chính xác và mang tính chính trị - kinh tế hơn là môi trường. Đài phát thanh tiếng Khmer Radio France Internationale trích lời một số nhà phê bình chính trị và xã hội Campuchia nói rằng Việt Nam không hài lòng với Campuchia vì đã thúc đẩy dự án. Một số người đã khơi dậy những lo ngại cũ về ảnh hưởng quá mức của Việt Nam đối với Đảng Nhân dân Campuchia của Hun Manet, cho rằng Campuchia, với tư cách là "quốc gia phụ thuộc" của Việt Nam, cần phải thông báo và "xoa dịu" người bảo trợ Việt Nam bằng cách thông báo cho họ về từng bước của kế hoạch. Một số nhà bình luận khác thậm chí còn cho rằng Việt Nam lo lắng rằng Trung Quốc có thể sử dụng kênh đào này để thúc đẩy tham vọng quân sự của mình trong khu vực.

Trái ngược với những tuyên bố này, thực tế trần tục hơn: mối quan tâm của Việt Nam đối với dự án kênh đào lớn của Campuchia chủ yếu là kinh tế. Thứ nhất, dự án này có thể gây ra các vấn đề môi trường hạ nguồn cho Việt Nam, ảnh hưởng đến nghề cá và nông nghiệp ở đồng bằng sông Cửu Long. Mặt khác, kênh đào Funan Techo sẽ làm giảm sự phụ thuộc của Campuchia vào Việt Nam về vận tải hàng hải. Năm 2016, Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản đã công bố một báo cáo tiết lộ rằng Phnom Penh dựa vào các cảng của Việt Nam để vận chuyển hàng may mặc xuất khẩu và nhập khẩu nguyên liệu thô.

Campuchia có hai cảng quan trọng: Cảng tự trị Sihanoukville ở phía tây nam và Cảng tự trị Phnom Penh trên sông Mekong. Hai cảng liên kết qua Quốc lộ 4 (và Đường cao tốc E4 mới được xây dựng) và tuyến đường sắt phía tây nam đổ nát. Tuy nhiên, không có tuyến đường thủy kết nối hai cảng, và hiện nay, hàng hóa phải được vận chuyển từ Phnom Penh đến Cảng tự trị Sihanoukville và ngược lại bằng đường bộ và đường sắt, rất tốn kém và chậm chạp. Đó là lúc Việt Nam can thiệp. Phnom Penh là nơi có một nửa số nhà máy trong ngành may mặc của Campuchia - lĩnh vực sản xuất quan trọng nhất của Campuchia.

Thành phố có một kết nối đường thủy đến các cảng của Việt Nam thông qua sông Mekong. Do đó, hàng may mặc xuất khẩu thường được vận chuyển trên sà lan có động cơ từ Cảng tự trị Phnom Penh đến các cảng xung quanh Thành phố Hồ Chí Minh (thường là Cảng Cát Lái và Cảng Cái Mép). Điều tương tự cũng áp dụng cho nhập khẩu nguyên liệu thô của Phnom Penh cho ngành may mặc. Vận chuyển hàng hóa qua Việt Nam đến Phnom Penh rẻ hơn so với vận chuyển qua đường sắt hoặc đường bộ từ Sihanoukville.

Việc vận chuyển giữa Campuchia và Việt Nam qua sông Mekong và các nhánh của nó được tạo điều kiện thuận lợi bởi Hiệp ước Vận tải Đường thủy, mà hai quốc gia đã ký kết vào năm 2009, và trao cho tàu của nhau chứng nhận "tối huệ quốc". Điều này đã hợp lý hóa các thủ tục xuất nhập cảnh và hải quan; nó cũng làm sâu sắc thêm sự phụ thuộc kinh tế của Campuchia vào Việt Nam.

Kênh đào Funan Techo về cơ bản sẽ đóng liên kết còn thiếu giữa Phnom Penh và Cảng tự trị Sihanoukville. Điều này sẽ cho phép vận chuyển hàng hóa dễ dàng giữa hai cảng ở Phnom Penh và Sihanoukville, và giảm sự phụ thuộc của Campuchia vào các cảng của Việt Nam. Đây là điều mà Thủ tướng Hun Manet gần đây đã gọi là "tự thở bằng mũi của mình". Khi kênh đào Funan Techo hoàn thành, Việt Nam chắc chắn sẽ mất đi lợi ích kinh tế và ảnh hưởng mà họ đã có được - và điều này rất có thể giải thích mối lo ngại của Thủ tướng Việt Nam.

Nguồn: https://thediplomat.com/2024/01/why-is-vietnam-worried-about-cambodias-mekong-canal-project/